Stari putopisi i turski defteri govore da su Srbi trgovci u krajevima preko Save i Dunava igrali značajnu ulogu još pod Turcima, ali se o Srbima zanatlijama, iz tog doba, vrlo malo zna. Podaci o njima javljaju se tek osamnaestog veka što ne znači da zanatstvo i Srba zanatlija nije bilo u tim krajevim i znatno ranije.
Zanatlije su se još pod Turcima, a i kasnije, organizovale u esnafe (cehove), što je bio slučaj i u čitavoj Evropi. Svaki zanatlija je morao pripadati određenom esnafu i pokoravati se njegovim statutima i pravilima. Samo tako organizovane zanatlije — esnaflije, mogle su prodavati svoje proizvode u radnjama u čaršiji i na vašarima. Čaršija je bila podeljena u razne zanate. U mestima gde je bilo malo zanatlija udruživala su se dva-tri srodna zanata u jedan esnaf.
Statuti ili pravila esnafa vezivali su svoje članove strogim obavezama, ali su i suzbijali konkurenciju i osiguravali im život. Ti statuti su, između ostalog, brinuli o profesionalnoj solidarnosti i moralu svojih članova. Tako je bilo zabranjeno mamiti tuđu mušteriju: zanatlija nije smeo nastaviti posao koji je počeo drugi majstor; bilo je zabranjeno trgovanje robom drugog proizvođača-zanatlije, itd.
Sačuvana pravila srpskog terzijanskog (krojačkog) ceha u Budimu 1695. godine sadrže obaveze da se svaki majstor boji boga, da bude pošten i čist, da ne psuje. U cehu nema mesta kavgadžijama i grubim ljudima. Ako se član ceha uhvati u preljubi ili u bludu isključuje se iz ceha. Svaki član, najkasnije posle godinu dana od stečenog majstorskog prava, mora se oženiti. Kalfa mora poštovati majstora, ne srne pred njim pušiti, mora biti učtiv u ophođenju, ne srne popiti više od jedne čaše vina i to stojeći, ne sme se družiti s kočijašima i propalicama, itd.
Primitivan život i velika prostranstva slobodnog zemljišta, a mali broj stanovnika, koliko je u Banatu ostalo posle proterivanja Turaka — sve je to predstavljalo idealne uslove da se stanovništvo bavi skoro isključivo zemljoradnjom. U selima je vladala uglavnom naturalna proizvodnja u kojoj su skoro sve potrebe stanovništva u odeći, obući i nameštaju, ukoliko se to i mogao smatrati nameštajem, podmirivane radom članova domaćinstva. Spahiluci nisu u tome predstavljali nikakav izuzetak kada su u pitanju biroši, a vlastelini su svoje potrebe podmirivali u Pešti i Beču, ili u najgorem slučaju u većim gradovima kao što su bili Segedin i Temišvar. Takvo stanje zadržalo se sve do polovine devetnaestog veka.
Srbi su, za vreme Turaka, imali zanate kao što su: terzije (kabaničari), kapamadžije (jorgandžije), mumdžije, koji su pravili sveće, sapundžije, opančare i čizmare.
Nezainteresovanost Srba za zanate imala je za posledicu doseljavanje zanatlija sa strane. Po osnivanju Velikokindskog dištrikta u protokolima magistrata nailazi se na žalbe pojedinih senatora da zanatlije zanemaruju, pa i napuštaju zanate i odaju se poljoprivredi, te Dištriktu preti opasnost da ostanu bez zanatlija. Tako sudija Jovan Avakumović 21. decembra 1790. upozorava magistrat dištrikta da zanatlije, zanemarujući zanate, izigravaju napore da se prijemom novih doseljenika zanatlija poveća njihov broj. Zbog toga je odlučeno da se zanatlijama koji dobiju inkolat (pravo nastanjivanja) ne daje oranica, kako ih zemljoradnja ne bi odvlačila od zanatstva.
U Velikokindskom dištriktu preduzimane su mere da se poveća broj zanatlija. Magistrat je, na primer, pri pregledu pupilarnih masa (maloletna siročad) 11. decembra 1801. osudio nemar staralaca po selima što dozvoljavaju da siročad sposobna za dalje školovanje, ili za izučavanje zanata, radi poljoprivredne poslove i da u najranijoj mladosti trpi oskudicu. Da bi se siročad više pazila i bolje vaspitavala izdato je uputstvo za staraoce kojim se predviđa da se muška siročad, posebno ako ima pristojnije nasledstvo, čim završi osnovnu školu, uputi na dalje školovanje ili na izučavanje zanata i trgovine, prema sposobnostima i sklonostima.
Početkom devetnaestog veka ili preciznije 1822, pored ostalih javljaju se i sledeće zanatlije: krojači, obućari i pletači dugmadi, a u Vranjevu 1828. godine: užari, ćurčije, kabaničari, čizmari, obućari, kovači, bravari, bačvari, staklari, tkači, dimnjičari, mesari, sapundžije i sarači.
Prema podacima Vranjevo je 1862. godine imalo 72 zanatlije od kojih 50 Srba i to: 6 kovača, 1 stolar, 15 ćurčija, 1 užar, 4 kabaničara, 3 čizmara, 1 bravar, 1 papučar, 4 kolara, 3 berbera, 2 ženska i 2 muška krojača, 1 sapundžija i 1 bačvar. Pored Srba i Mađara bilo je, u prvoj polovini devetnaestog veka, i Cincara zanatlija. Tako se pominje čizmar Teodor Varzić i Kosta Dimović i stolar Grigorije Varža.
Prema popisu iz 1781. godine u Velikokindskom dištriktu je bilo ukupno 71 suvača (suvača je mlin čije kamenove pokreće konjska zaprega) od kojih u Kikindi 17, Mokrinu 13, Melencima 12 i Vranjevu 9. Taj broj se 1847. godine povećao na 252. Pretpostavlja se da je u Vranjevu to povećanje bilo veće nego što bi to bio odgovarajući deo prema ukupno broju iz 1781. godine, jer je Vranjevo napredovalo brže od ostalih mesta Dištrikta, a uz to je i broj stanovnika brže rastao nego u drugim mestima, izuzimajući Kikindu.
Pored suvača, Novi Bečej i Vranjevo imali su i vodenice, koje su koristile tok Tise za pokretanje kamenova za mlevenje. Vodenice su, kao što će se to videti u poglavlju o saobraćaju, ometale ili otežavale plovidbu brodovima, jer su brodove vukle zaprege koje su išle obalom.
Zbog porasta broja stanovnika potrebe za mlevenjem žitarica su sve više rasle, pa su pored suvača i vodenice izgrađene i vetrenjače, koje su po kapacitetima bile veće od suvača pa i vodenica, a pokretna energija bila je besplatna. Otuda su vetrenjače postepeno potiskivale suvače i vodenice. Bile su jevtinije nego suvače i lakše se održavala nego vodenice, kojima je preko zime pretio led, a s proleća velika voda. Vetrenjače su se održale sve do drugog svetskog rata. U Vranjevu je do dvadesetih godina ovog veka bilo tri vetrenjače na Utrinama (današnje Novo Selo preko železničke pruge), a u Novom Bečeju se dugo održala vetrenjača koja je bila odmah iza srpskog groblja u pravcu železiničke pruge, gde je danas upravna zgrada Građevinskog preduzeća Jedinstvo.
Pored suvača i vetrenjača značajno mesto su imale i olajnice u kojima se cedilo ulje za jelo iz repice. Olajnice su kao i suvače (koristile konjsku vuču za pokretanje kamena za mlevenje i prese za ceđenje ulja. U Vranjevu i Novom Bečeju bilo je četiri-pet olajnica.
Početkom dvadesetog veka sve se više oseća potreba za krečom kao građevinskim materijalom, što je dalo povoda Milanu Kimpanu iz Novog Bečeja da 1911. godine izgradi, na putu za Kumane, krečanu s tri peći. Krečana je radila sve do 1926. godine, kada je zbog finansijskih teškoća, u koje je Kimpan zapao, obustavila proizvodnju. Kasnije, možda 1928. godine Nemac Georg Petri izgradio je novu krečanu preko železeničke pruge u Novom Bečeju, na mestu gde su otprilike današnji mlin i silos. Ova krečana je imala dve peći i radila je sve do drugog svetskog rata. Poznati novobečejski zidar Farkaš izgradio je 1936. godine novu krečanu na putu za Kumane, koja je imala dve peći. I ona je radila do drugog svetskog rata.
Sve do drugog svetskog rata zanatstvo je imalo prilično značajnu ulogu u Vojvodini, pa prema tome i u Novom Bečeju. Tada se tek javlja industrija obuće i odeće (konfekcija). Takođe nije bilo industrije nameštaja ni građevinske stolarije, nego su se sve te potrebe rešavale preko zanatstva.
U ono vreme bio je drukčiji odnos prema potrošnji, a i drukčija shvatanja kvaliteta što je imalo vidnog uticaja na potrebe za zanatskim uslugama. Dobar kvalitet nekog proizvoda značio je dobar materijal i solidnu zanatsku izradu, što je garantovalo dugotrajnost robe. Danas je kvalitetno ono što odgovara modnom zahtevu u pogledu oblika, boja, dezena i praktičnosti, a dugotrajnost je u drugom planu. I pored lošeg materijala, mnogi proizvodi za ličnu upotrebu se i ne pohabaju a već se izbacuju iz upotrebe kao demodirani.
Obuća se, sve do drugog svetskog rata nosila vrlo dugo. Retko je ko imao više od dva para cipela, a seljak je imao samo jedan par opanaka. Sve se to krpilo dokle god obućar ne kaže, da je svaka dalja opravka besmislena. Tako je to bilo s odelom, loncima, kantama, šporetima, bravama i svim drugim, pa je otuda bila i velika potreba za zanatlijama koji će krpiti, popravljati i tako produžavati vek upotrebnim proizvodima.
Da bi se dobila predstava o ulozi zanatlija u životu stanovništva do drugog svetskog rata, evo pregleda zanatskih radnji po pojedinim mestima Novobečejskog sreza. Za Novi Bečej i Vranjevo, pored pojedinačnih, dati su i zbirni podaci za svaku vrstu zanata.
Novobečejske zanatlije su (imamo u vidu one između dva svetska rata) uglavnom bile ozbiljni i vredni ljudi, kao što je to uostalom bilo svojstveno najvećem broju žitelja Novog Bečeja, bez obzira na zanimanje i na stalešku pripadnost. To je sasvim razumljivo, jer se u uslovima velike konkurencije a relativno slabe kupovne moći stanovništva, mogao održati samo vredan čovek. Korisnici zanatskih usluga, ili kupci njihovih proizvoda uglavnom su bili meštani, a to je obavezivalo zanatliju na solidnost, jer s tim kupcem mora računati ne samo za jedan, nego za više puta. Ugled se sticao i čuvao kvalitetom usluga i robe i korektnim odnosom s mušterijom.
Da je najveći broj novobečejsko-vranjevačkih zanatlija bio takav govori i činjenica da su imali svoje radnje sve dok su bili sposobni da obavljaju poslove, a nije bio mali broj onih koji su svoje radnje prenosili u nasleđe sinovima.
Skromnost zanatlija je bila opšta karakteristika. Onaj koji je precenjivao svoj rad, odnosno proizvod, nije mogao opstati.
Uloga zanatstva u privredi Novog Bečeja i Vranjeva vidljiva je i po broju zanatskih radnji, a i po tome što je tristo osam porodica živelo od zanatskih usluga, što znači da se od zanatstva izdržavalo više od hiljadu petsto stanovnika (računa se da je tada jedno domaćinstvo imalo u proseku pet članova). Ako tome dodamo i broj pomoćnika i učenika koji su nalazili posao u tim radnjama, onda broj treba još povećati. U 1938—39. bilo je u zanatskim radnjama Novog Bečeja i Vranjeva 288 pomoćnika i sto šegrta (učenika), što bi samo dalje potvrđivalo da je više od 10% stanovništva Novog Bečeja i Vranjeva živelo od zanatstva i da je uticaj zanatstva na razvoj drugih oblasti privrede i nadgradnje bio značajan.
