U slikarstvu, arhitekturi pa i u književnosti sačuvano je bogato nasleđe iz srednjeg veka. Otuda i činjenica da je srpsko slikarstvo u krajevima današnje Vojvodine, pustilo duboke korene već polovinom osamnaestog veka da bi, pri kraju toga stoleća, dostiglo takve razmere da se taj period smatra nekom vrstom renesanse kod Srba. U slikarstvu je vojvođansko srpstvo imalo umetnike, sa završenim najvišim školama toga doba, kada brojnije susedne nacije: Mađari, Rumuni i Bugari još i ne pomišljaju na svoje slikarstvo.
U pozorišnoj umetnosti, kao i u muzici nekog značajnijeg nasleđa nije bilo. Zbog toga srednji vek u pozorišnoj umetnosti i nije mogao poslužiti kao inspiracija za stvaranje srpskog pozorišta. Ona, je, između ostalog, i zbog toga znatno sporije nastajala.
Pored toga, nisu postojale ni škole u kojima bi se mogla sticati neophodna znanja za negovanje i razvijanje pozorišta na osnovama tradicije i narodnog duha. Sve je trebalo stvarati od početka, po ugledu na susedne narode, koji su na tom području već postigli dobre rezultate, a uporedo s tim trebalo je, sve što se vidi i nauči od Nemaca i Mađara, prilagoditi uslovima i potrebama sopstvenog naroda.
Zbog svega toga neimari su na tom području imali teže uslove. Za razliku od ostalih vidova umetnosti, u pozorišnoj su i vlasti pravile izvesne smetnje, jer u stvaranju i razvijanju srpskog pozorišta nisu videli samo kulturni poduhvat.
Za stvaranje pozorišta i njegov razvoj uloženo je mnogo napora da bi se odomaćilo u srpskom narodu. Bilo je mnogo pokušaja i prošlo je prilično vremena dok su stvorene prve pozorišne družine čije predstave je narod mogao da razume, pa onda i da ih prihvati.
Prve srpske pozorišne predstave javljaju se uporedo s osnivanjem srednjih škola u kojima su se spremali sveštenici i učitelji.
Školske predstave javljaju se kod Srba u Vojvodini već drugom polovinom osamnaestog veka. One su imale religiozno obeležje, što je bilo skoro pravilo, u manjoj ili većoj meri kod svih naroda, jer je pozo rište nastajalo iz religioznih obreda.
Osamdesetih i devedesetih godina osamnaestog veka javljaju se i svetovne školske predstave u Sremskoj Mitrovici, Velikom Bečkereku i drugim mestima. Prema zabeleškama u letopisu Srpske pravoslavne crkve u Vranjevu je, sa svojom đačkom družinom gostovao Joakim Vujić, dok je bio učitelj u Starom Bečeju, poslednjih godina osamnaestog veka.
Od značaja je da se istakne, da je septembra 1812. godine mađarsko pozorište u Budimpešti prikazalo pozorišni komad Crni Đorđe u kojem se na mađarskom jeziku govorilo o prvom srpskom ustanku. Komad je dva puta davan pred prepunim gledalištem. Taj primer istovremeno ilustruje kako su se razvijali odnosi između Mađara i Srba u to vreme u samoj Budimpešti.
Verovatno je baš ta predstava mađarskog pozorišta dala podstreka Joakimu Vujiću da ubrza organizovanje svoje družine od đaka i studenata u Sentandreji. Ta družina dala je prvu predstavu 12. avgusta 1813. u zgradi mađarskog pozorišta u Budimpešti.
Romantičarski duh koji se krajem osamnaestog i početkom devetnaestog veka javlja skoro u celoj Evropi, zahvatio je i Srbe u Vojvodini. Nastupio je period nacionalnog zanosa i kulturnog poleta. U takvim uslovima pozorišne predstave postaju jedan od posebnih vidova borbe za buđenje nacionalne svesti i širenje kulture.
U Vojvodini se tada javljaju mnoge inicijative za stvaranje pozorišnih družina ne samo u gradovima, nego i u većim selima nastanjenim Srbima. Ulagano je mnogo truda da se organizuju diletantske družine.
U Novom Bečeju, Antonije Brežovski osniva 1830. godine prvu diletantsku družinu koja je bila svesrdno prihvaćena i od najbogatijih trgovaca, zanatlija i imućnih zemljoradnika. Ne samo da su je materijalno pomagali, nego su i sami učestvovali u radu družine kao diletanti. Baš ta okolnost, da su družini pristupili, još od prvih dana njenog postojanja, najugledniji građani sa svojim suprugama, učinila je da učestvovanje u radu diletantske družine mladi vide ne samo kulturnu akciju, već i rodoljubiv čin, pa je svaki mladi Novobečejac težio da postane član družine.
Diletantska družina je vrlo brzo postala nešto kao škola ili crkva, u to vreme, ili slična ustanova prigrljena od sveg srpskog stanovništva. Nije se mogla zamisliti ni jedna proslava ili veći praznik, a da ne nastupi diletantska družina s nekim pozorišnim komadom.
Do pojave novobečejske diletantske pozorišne grupe nije zabeleženo da se i jedna ranija održala toliko dugo i da je imala tako širok repertoar. Novobečejska diletantska družina se održala od 1830. do 1848. godine. Repertoar je, za tadašnje prilike bio vrlo bogat. Pored prevoda stranih komada (s mađarskog, nemačkog, italijanskog i francuskog) bila su i dela domaćih pisaca na repertoaru novobečejske diletantske družine.
Posle smrti Brežovskog 1840. godine družinu je vodio Šandor Dada, žitarski trgovac koji je dotle bio diletant u družini. Lazar Mirosavljević koji je bio jedan od najzapaženijih diletanata i bio »desna ruka« Brežovskom, potom Dadi, u svojim sećanjima iznosi da je 1844. godine u Vranjevu Jovan Knežević Caca osnovao novu družinu, ali ne za dugo. Već, sledeće 1845. Novobečejci se vraćaju starom jatu i rade pod rukovodstvom Šandora Dade sve do 1848. godine. Interesantno je kao ilustraciju istaći jedan događaj za vreme predstave komada Miloš Obilić. Mirosavljević navodi:
»Uđe u garderobu bogata gospođa Papićka i uz priznanje njihovog rodoljublja metne mi na prsa zlatan lanac, a ruke mi nakiti brilijantskim prstenjem da izgledam baš carski. Publika puna rodoljublja i oduševljenja, nabavi im lepu garderobu«.
Jovan Knežević 1857. godine osniva ponovo u Vranjevu diletantsku družinu koja je radila sve do 1860. godine, do njegovog odlaska u Srpski Čanad. Vlasti su Kneževićev zahtev da mu se izda dozvola za rad diletantske družine u Vranjevu odbile sledećim objašnjenjem Koronina, guvernera Banata:
»Ja ću vam odmah reći zašto. Kod vas Srbalja nije pozorište vandrokaško društvo, koje iz nužde putuje, da se ishrani, već vaša je cel, da narodu ulivate viteška duha, da mu budite svest i da oduševljavate za sve što je srpsko i narodno a to ne sme biti«.
Stalna preokupacija Jovana Kneževića je osnivanje srpskog pozorišta i čim je dobio poziv iz Srpskog Čanada da dođe da organizuje rad tamošnje, tek osnovane diletantske grupe, maja 1860. godine, odlazi u Čanad. Sobom je poveo nekoliko glumaca (diletanata) iz Vranjeva i Velike Kikinde.
Pre dolaska Kneževića, Čanadska družina dala je samo jednu predstavu uz pomoć direktora putujućeg nemačkog pozorišta koje se u tom momentu nalazilo na gostovanju u Čanadu. S družinom, ojačanom diletantima iz Vranjeva i Kikinde, gostuju u Semiklušu (Rumunija) i Velikoj Kikindi.
Znajući da bez odgovarajuće dozvole, ne može dugo opstati kao družina, Knežević je na vreme podneo zahtev vlastima za dobijanje dozvole koju je dobio relativno brzo. Pošto je dobio dozvolu za rad, on družinu dovodi u Vranjevo, gde su dva meseca spremali nove komade i davali predstave.
Tu, u Vranjevu, Jovan Knežević je od te diletantske družine stvorio prvo srpsko profesionalno pozorište. Za razliku od diletantskih družina u tom pozorištu, glumci su bili plaćeni i to im je postalo jedino zanimanje. Pozorište je raspolagalo sopstvenom garderobom i skromnom bibliotekom.
U jesen 1860. godine Knežević je sa svojim pozorištem gostovao po severnom Banatu i bačkom Potisju i gde god je gostovao bio je burno pozdravljen.
Krajem novembra 1860. godine dolazi Knežević, sa svojim pozorištem, u Novi Sad. Novosađani, željni pozorišnih predstava na srpskom jeziku, dočekali su Kneževićevo pozorište veoma toplo i srdačno. U opštem nacionanlom oduševljenju, videli su u glumcima nosioce narodne ideje, ljude koji bude narodnu svest, pa su ih posebno prigrlili i poštovali. Novi Sad još od ukidanja Letećeg diletantskog pozorišta 1840. godine nije imao pozorišne predstave na srpskom jeziku. Nameravao je Knežević da ostane u Novom Sadu do proleća, ali se desio maler sa salom u kojoj su davane predstave (pucanje nosećeg zida), a kako Novi Sad, u to vreme nije imao druge pogodne sale, morao je krenuti na putovanje po većim mestima Vojvodine. Tom prilikom su posetili: Rumu, Sremsku Mitrovicu, Zemun, Veliki Bečkerek, Novi i Stari Bečej i Srbobran. Gde god su gostovali bili su toplo primljeni i srdačno pozdravljeni.
Za vreme tog svog gostovanja u Novom Sadu Kneževićevo pozorište je za dvadeset pet dana dalo trinaest komada, što je ne samo za tadašnje pozorišne prilike neshvatljivo, nego je i za iskusne profesionalce naporno da se skoro svakog drugog dana pojavljuju s novom ulogom na sceni. Nivo tih nastupa bio je skroman, ali je ipak morao zadovoljiti one najelementarnije kriterije koje je deo novosadske publike već posedovao, gledajući nemačka i mađarska pozorišta koja su uveliko gostovala u Novom Sadu.
Uspeh Kneževićevog pozorišta, ne samo u Novom Sadu, nego i u svim drugim mestima u kojima je gostovalo, podstakao je dr Svetozara Miletića, kao predsednika Srpske čitaonice u Novom Sadu, Jovana Đorđevića, urednika Srbskog dnevnika, Jovana Jovanovića Zmaja i druge istaknute Srbe Novosađane, da ubrzaju pripreme za osnivanje narodnog pozorišta u Novom Sadu.
Shvatajući ulogu pozorišta za širenje srpskog jezika i očuvanje nacije od odnarodnjavanja, Jovan Đorđević je nastojao da iskoristi raspoloženje publike, a posebno da iskoristi solidan i za te prilike vrlo veliki pozorišni ansambl Kneževićevog pozorišta. Objavio je nekoliko članaka u Srbskom dnevniku i pozvao građane na davanje priloga za osnivanje stalnog narodnog pozorišta u Novom Sadu.
Pri ponovnom dolasku Kneževićevog pozorišta u Novi Sad, juna 1861. dogodilo se da je poseta bila slabija zbog hladnog vremena i čestih kiša, a predstave su davane pod vedrim nebom, jer nije bilo pogodne sale. Knežević je zbog toga morao da smanji plate glumcima, što je Jovan Đorđević iskoristio da glumce, čim su se požalili na postupak Kneževića, odvede dr Miletiću i s njim se dogovori da ih u prvo vreme primi u Srpsku čitaonicu koja će biti osnivač Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu. Od sedamnaest glumaca, koliko je brojalo Kneževićevo pozorište, četrnaest je prešlo u Srpsko narodno pozorište. Čim su podneli zahtev 15. jula 1861. godine, već sutradan je Srpska čitaonica održala svoju sednicu i sve ih primila za članove novog pozorišta. Posle osam dana, od prijema Kneževićevih glumaca, Srpsko narodno pozoršite počinje da daje predstave u Novom Sadu.
Jovan Knežević, s preostala tri člana svoga pozorišta: Lazom Popovićem iz Vranjeva, Đurom Rajkovićem iz Kikinde i njegovom ženom odlazi u Vranjevo, gde skuplja nove glumce, formira družinu i ubrzo nastavlja da daje predstave po većim mestima Vojvodine.
Kneževićevom pozorištu se danas pripisuje uloga prvog srpskog putujućeg pozorišta. S obzirom na činjenicu da se četrnaest glumaca iz Kneževićevog pozorišta preselilo u Srpsko narodno pozorište u pitanju je, u stvari, bila samo promena imena i upravnika. Na čelo tog Pozorišta došao je Jovan Đorđević. Znači, pozorište je ostalo isto, glumci su bili isti, a putovalo se po svim većim mestima, baš onako kako je to činilo i Kneževićevo pozorište. Ta putovanja su i smatrana jednim od izuzetnih zadataka pozorišta, njegovom osnovnom misijom. Naposletku, ta putovanja su bila nužnost za opstanak pozorišta. Sva srpska mesta, u to vreme, bila su mala da bi mogla izdržavati svoje pozorište isključivo prihodima od predstava.
Kneževićevo pozorište sastojalo se od osamnaest članova, uključujući i njega kao upravnika, reditelja i glumca. Taj sastav je, kada je kasnije većina glumaca prešla u Novi Sad, još dugo ostao osnova Srpskog narodnog pozorišta, a i prilikom osnivanja Narodnog pozorišta u Beogradu 1868. godine izvestan broj bivših Kneževićevih glumaca činili su kostur Narodnog pozorišta u Beogradu.
Evo sastava tog prvog srpskog profesionalnog Kneževićevog pozorišta.
1) Jovan Knežević, 2) Nikola Zorić, 3) Stevan Čekić, 4) Lazar Popović, 5) Mihajlo Gavrilović, 6) Draginja Ružić-Popović, 7) Ljubica Kolarović - Popović — svi iz Vranjeva, 8) Dimitrije Ružić, 9) Kosta Hadžić i 10) Jovan Putić — svi iz Srpskog Čanada, 11) Đura Rajković i 12) Dimitrije Marković — oba iz Velike Kikinde, 13) Dimitrije Kolarović iz Zemuna, 14) Emilija Rajković iz Velikog Bečkereka, 15) Nikola Neđeljković, 16) Mihajlo Racković, 17) Mladen Cvejić i 18) Milica Grunčić, čija su mesta rođenja u literaturi za sada nepoznata.
Prilikom proslave dvadesetpetogodišnjice postojanja Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, aprila 1887. godine, Antonije Hadžić, kao upravnik pozorišta, istakao je da je osnivanjem Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu nastupilo doba procvata srpske pozorišne umetnosti. Činjenicama je dokazao, da se kolevka — srpskog, hrvatskog i Narodnog pozorišta u Beogradu — ljuljala na ugarskom zemljištu i da su prvi apostoli srpske Talije bili ugarski Srbi.
Preciznosti radi, treba reći, da su prvi apostoli srpskog pozorišta bili Vranjevčani i da se kolevka srpskog pozorišta zaljuljala u Vranjevu. Nekoliko najvećih imena srpske scene počelo je svoj pozorišno-umetnički život u Vranjevu.
Uloga Novobečejaca u razvoju pozorišne umetnosti nije bila samo u radu diletantske družine Antonija Brežovskog i pozorišnih družina Jovana Kneževića (imao ih je tri), nego je tu i čitava plejada glumaca koji se javljaju baš u prvim godinama razvoja pozorišta. Uz to, pored Jovana Kneževića, iz Vranjeva i Novog Bečeja poteklo je još nekoliko upravnika i organizatora pozorišnih družina.
Tako je Aleksandar Popović iz Vranjeva, zajedno s K. Živanovićem iz Velikog Bečkereka, osnovao 1847. Srpsko pozorišno društvo u Somboru. Sombor dotle nije imao srpske diletantske družine, iako je po broju Srba bio najveći grad u Vojvodini. Tu su i družine Stevana Čekića iz Vranjeva, koja predstavlja drugu, po redu osnivanja, srpsku putujuću pozorišnu družinu, koja je pored Vojvodine, posetila i nekoliko gradova u Srbiji. Družina Laze Popovića iz Vranjeva je treća, po redu osnivanja, a ona pored Vojvodine i Srbije gostuje po Hrvatskoj i Crnoj Gori. Iz Novog Bečeja je Jevta Žikić, čija je družina gostovala po mnogim mestima Vojvodine i Srbije i iz koje je nastalo Gradsko pozorište u Šapcu, čiji je Žikić bio prvi upravnik.
Vranjevo je ušlo u istoriju srpskog pozorišta i s pet kćeri i dva sina srpskog sveštenika Luke Popovića.
Luka Popović se rodio u Vranjevu 2. februara 1808, a umro u Ivandi (Rumunija). Posle njegove smrti ostala je brojna porodica. Sedmoro dece se posle očeve smrti odalo pozorišnoj umetnosti. Lukina šira porodica, uključujući sinove, kćeri, snaje, zetove i unučad dala je dvadesetak istaknutih glumaca srpskoj sceni.
O deci Luke Popovića treba reći da su sva bila talentovana za pesmu i pozornicu, a iznad svega su bili vredni i ambiciozni. Oni su posebno dobro došli sprskom pozorištu, baš u najtežem periodu, periodu njegovog stvaranja. U prvoj generaciji glumaca Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu našlo se šestoro dece i četiri zeta sveštenika Luke Popovića, što je predstavljalo skoro polovinu čitavog ansambla, još prilično dugo po osnivanju Srpskog narodnog pozorišta. Imena dece Luke Popovića: Katarina-Katica Popović, Draginja Ružić Popović, Ljubica Kolarović-Popović, Jelisaveta-Jeca Dobrinović-Popović, Sofija Maksimović-Vujić-Popović, Laza Popović i Paja Popović.
Pored dece sveštenika Luke Popovića, Vranjevo i Novi Bečej dali su još nekoliko vrsnih glumaca i odličnih članova beogradske Opere. Pored nabrojanih članova prvog Kneževićevog pozorišta, koji su rodom iz Vranjeva i onih, pomenutih osnivača družina u Somboru i Gradskog pozorišta u Šapcu, iz Vranjeva su Teodora Arsenović-Boberić i Aleksandar Nešić-Tucaković i Vojislav Turinski. Oni su bili među prvim pevačima u beogradskoj Operi iz redova Srba. Posle prvog svetskog rata, prvi reditelj beogradske Opere bio je Vranjevčanin Vojislav Turinski. Turinski je organizovao i prvo dečje pozorište u Beogradu.
Najveći domet koji je jedan Srbin postigao u renomiranim inostranim pozorištima onoga doba svakako je uspeh Joce Savića iz Novog Bečeja, koji je bio glumac, reditelj, pozorišni pedagog i publicista u Beču, Vajmaru, Manhajmu i Minhenu.
Laza Popović, sin sveštenika Luke, posle osnivanja Narodnog pozorišta u Beogradu, prelazi u Beograd, kao i njegov zet Nikola Kolarović sa ženom Ljubicom. On je postao prvi reditelj novoosnovnog Narodnog pozorišta u Beogradu.
Duga je lista Novobečejaca i Vranjevčana koji su dali svoj doprinos razvoju naše pozorišne umetnosti. Pomenimo iz poslednjeg perioda, uoči drugog svetskog rata, Milorada Majića-Krku, Radivoja Ranisavljevića-Ćaću, Đuru Dragića i druge koji su sve do rata pa i do penzionisanja, odnosno smrti nastupali u najrenomiranijim beogradskim pozorištima.
Na kraju, među zaslužne i za razvoj srpskog pozorišta treba ubrajati i sledeće:
Dimitrija Papića, žitarskog trgovca iz Novog Bečeja, koji je na drugoj godišnjoj skupštini Srpskog narodnog pozorišta 1865. godine izabran za počasnog člana Srpskog narodnog pozorišta. To je bilo vrlo visoko priznanje, jer je do prvog svetskog rata bilo svega trideset osam počasnih članova SNP, a među njima najviđeniji kulturni poslenici, književnici, publicisti i društveni radnici.
Đorđe Vukov, trgovac iz Novog Bečeja, zaveštao je četvrtinu kuće u Temišvaru, čija je vrednost bila deset hiljada forinti — srpskim narodnim školama u Novom Sadu i Srpskom narodnom pozorištu.
Tu je i Novobečejac Bogdan Čiplić, koji se još kao vrlo mlad ogledao u pozorišnoj kritici i pisanju pozorišnih komada.
Uspesi na sceni i putovanja mamili su mlade Novobečejce i Vranjevčane da se i oni okušaju na sceni, pa otuda i interesovanje mladih za rad diletantskih družina kao »odskočna daska« da se i »vinu u svet«.
Tako je stvorena tradicija, koja se svakim novim menom i njegovim uspehom, bogatila i održala taj duh sve do drugog svetskog rata. Rađali su se talenti i stvarali glumci. Neki su se razvili u poznate glumce beogradskih pozorišta, a mnogi, možda, ništa manje daroviti, kao što su Arsen Pecarski, Boža Dujin, Dobrivoje Ćurčić, Marjan Jovanović, Sosa Veselinov, Anđa Dujin i drugi, iz porodičnih razloga ostajali su u Vranjevu da svojim talentom i svojom veštinom oduševljavaju svoje sugrađane.
Bilo je mnogo povremenih diletantskih grupa u Novom Bečeju i Vranjevu, koje su među srpskom, a i među mađarskom omladinom širile i negovale pozorišnu umetnost. To je razumljivo kada se zna da u to vreme nije bilo javne priredbe, ili kako su ih nazivali zabave, na kojoj se ne bi prikazao pozorišni komad.
Od tih diletantskih družina dugo godina se izdvajala, svojom izuzetnom solidnošću i organizovanošću, Srpska vranjevačka diletantska omladina Napredak. Ta družina je osnovana još 1901. godine, a radila je punim intenzitetom sve do drugog svetskog rata ili preciznije do marta 1941. godine, što znači punih četrdeset godina. Malo zatišje, ali ne i potpuni prekid aktivnosti, osetilo se u vreme prvog svetskog rata zbog odlaska mladih u rat, a i vlasti su činile teškoće Napretku.
Najveće zasluge za uspešan i dugotrajan rad Napretka pripadaju dugogodišnjem reditelj u, organizatoru i svestranom glumcu Arsenu Pecarskom, koji je svojim radom najviše doprineo da se Napredak tako dugo održi i da do poslednjih dana svoga postojanja doživljava sve veći ugled. Njegov vrli pomoćnik u tome Boža Dujin takođe zaslužuje veliko priznanje za razvoj i negovanje pozorišne umetnosti u Vranjevu i Novom Bečeju.
Vranjevo je oduvek imalo vrsnih pevača i pesma je bila negovana, pa je u pojedinim porodicama bila neka vrsta nasleđa. Mladi su paralelno s pesmom negovali i pozorišnu umetnost, za koju je već postojala bogata tradicija. Baš zato što je pesma u mnogim porodicama negovana skoro svi glumci i glumice iz Vranjeva bili su, na sceni najuglednijih tadašnjih pozorišta, i odlični pevači, što je tada bila prednost, s obzirom da su skoro svi komadi bili s pevanjem. Vredne su pomena, pored porodice Luke Popovića, i porodice Stanković, Pecarski, Galetin, Rakić i dr, čiji su skoro svi članovi bili odlični pevači. Otuda i činjenica da su prvi pevači u beogradskoj Operi, od njih četvoro iz redova Srba, troje bili iz Vranjeva (Teodora Boberić, Aca Nešić i Vojislav Turinski) i Draga Spasić iz Valjeva.
Iz porodice Stankov mogu se naći na spisku vranjevačkih diletanata imena od formiranja Napretka 1901. godine, pa sve do tridesetih godina. Na primer, na predstavi održanoj 22. aprila 1923. godine, u pozorišnom komadu Saćurica i šubara Ilije Okrugića učestvovalo je: tri Stankova, četiri Nestorova i tri Pecarska i tri Jovanovića od ukupno osamnaest lica. Posle njih se javljaju porodice — Dujin, Ćurčić, Boškov itd, sve do drugog svetskog rata.
Negovanju ljubavi prema pozorištu doprinosile su i škole. Sve novobečejske škole — od osnovne i one u Vranjevu, Građanske pa do potpune gimnazije, davale su po dve tri priredbe u toku godine, na kojima su bili obavezni i pozorišni komadi. Po dve priredbe godišnje davala je i ruska ženska gimnazija, Harkovski institut, ali njihove priredbe imale su više muzički karakter.
Zahvaljujući brizi pojedinaca, Novi Bečej nije nikad bio lišen ni pozorišnih predstava profesionalnih glumaca. U njemu su profesionalna pozorišta uvek nalazila sigurnog i gostoljubivog domaćina. Iz starih zabeležaka vidi se da su glumci na gostovanju u Novom Bečeju doživljavali izuzetno tople prijeme, pa su im ti doživljaji bili podstrek za nova gostovanja.
U izveštajima Srpskog narodnog pozorišta iz Novog Sada, s gostovanja u Novom Bečeju, ističe se veliki odziv publike. Tako je sa gostovanja od 5. jula do 26. avgusta 1889. godine, kada je u Novom Bečeju dalo trinaest predstava, zabeleženo da su u znak zahvalnosti prema vranjevačkoj publici glumci dve nedelje u srpskoj pravoslavnoj crkvi u Vranjevu pojali liturgiju, a jedne nedelje su to učinili i u pravoslavnoj crkvi u Novom Bečeju. Još laskavije izveštaje nalazimo sa gostovanja 1892. godine, kada je dato devetnaest predstava, a u izveštaju stoji: »Tu je narod iz obližnjeg Vranjeva u povorkama dolazio na predstave«.
Te posete profesionalnih pozorišta, a one su bile sve do početka drugog svetskog rata 1941. godine, posebno su koristile i novobečejskim diletantima, jer im se pružala prilika da na delu vide naše istaknute pozorišne umetnike i da on njih uče. Ali, to je istovremeno bilo i obrazovanje pozorišne publike, što je bio izvestan hendikep za domaće diletante, jer su posle profesionalnih glumaca oni morali svojim predstavama, da zadovolje zahteve obrazovanije publike. Činjenica da su u Novom Bečeju i Vranjevu opstale diletantske družine i davale svoje predstave svakog većeg praznika, potvrđuje da je nivo tih predstava bio visok.
Za razliku od Vranjeva, Novi Bečej, posle prvog svetskog rata, nije imao stalnu diletantsku družinu nego je u prvo vreme vredni i uporni učitelj Žarko Čiplić okupljao mlade ljude od predstave do predstave i s njima pripremao pozorišne komade. Posle Čiplića, rad s diletantima nastavlja Radivoj Markuš, pa Dobrivoje Bata Ćurčić i Marjan Jovanović-Frenc. Kao i pre njih družine su skupljane za određenu predstavu.
Ne znači da je, zbog nepostojanja stalne diletantske družine, rad u Novom Bečeju bio siromašan. Naprotiv, on je bio vrlo intenzivan, ali je nivo predstava bio ispod onih koje su davali članovi Napretka. Svake godine je u Novom Bečeju, bez Vranjeva, davano po dvadesetak pozorišnih predstava, uključujući i gimnazijske, s obaveznim muzičkim delom programa.
Treba posebno podvući da je uoči drugog svetskog rata u Novom Bečeju i Vranjevu radilo šest diletantskih grupa i družina. U Vranjevu je, pored Napretka postojala još Vranjevačka srpska ratarska omladina, a uoči samog rata Arsen Pecarski je osnovao i Kolo mladih ratara za samoobrazovanje. U Novom Bečeju su davale predstave Diletantska sekcija Sokolskog društva Novi Bečej, Srpsko ratarsko omladinsko kolo i Mađarska građanska čitaonica. Priredbe organizovane u Mađarskoj građanskoj čitaonici imale su izuzetno visok nivo i spadale među najbolje u Novom Bečeju.
Na kraju o pozorišnom životu treba dati jednu napomenu. Naime, čitav prikaz odnosi se na srpsko pozorište i rad diletantskih družina iz redova Srba, dok se o novobečejskim Mađarima malo govori. Za to postoje dva razloga. Prvo, sve što je najvrednije stvoreno u pozorišnoj umetnosti Srba u Ugarskoj, u tim prvim godinama nicanja pozorišta poteklo je iz Vranjeva. Vranjevo je dalo, ne samo pionire srpskog pozorišta, nego i velike umetnike najeminentnijim sprskim pozorištima. I kao najvažnije, Novi Bečej s Vranjevom nema još jedno područje društvenog stvaralaštva gde se može, ma i približno meriti s uspesima postignutim u pozorišnoj umetnosti. Zatim, na tim tradicijama se kod Srba negovao i razvijao pozorišni amaterizam koji je u kulturnom životu Srba igrao vrlo značajnu ulogu sve do drugog svetskog rata.
S Mađarima u Novom Bečeju to nije bio slučaj. Kod Mađara, kao što je to u društvenoj nadgradnji normalno, proces stvaranja nastajao je u glavnim gradovima, pa se iz njih prenosilo u ostale gradove i redom do sela. Tako je to teklo i u kulturi i umetnosti. Mađari u Novom Bečeju nisu imali potrebe, da ne govorimo o mogućnostima, da izmišljaju i sami organizuju družine u Novom Bečeju i Vranjevu, jer su njihove potrebe za pozorištem zadovoljavali na njihovom jeziku profesionalci koji su gostovali iz većih gradova, a oni najimućniji, svoje su potrebe za pozorištem utoljavali odlaskom u pozorište — u Temišvar, Segedin i Budimpeštu.
Prema tome, ne radi se o propustu ili diskriminaciji prema novobečejskim Mađarima, nego o realnom ocenjivanju. Oni su pristupili organizovanju svojih diletantskih grupa, onda kada je za to nastala stvarna potreba i kad mađarska pozorišta iz bilo kojih razloga nisu mogla biti češći posetioci Novog Bečeja.
