Razvoj privrede na razmatranom području
Prvobitno naseljeno stanovništvo na ovom delu Banata živelo je veoma skromno, u trščarama i zemunicama, baveći se pretežno stočarstvom, lovom i ribolovom, a zemljoradnja je bila zastupljena samo koliko je bilo neophodno za prehranjivanje (Cerović, 1984). Slična situacija trajala je i tokom prvobitnog perioda sistematske kolonizacije Banata. Zbog velikih močvarnih površina i čestih ratova na ovoj teritoriji, Banat je do 18. veka važio za agrarno zapušten i slabo naseljen prostor (Grošin, 2009). Nakon 1718. godine, po nalogu iz Beča, grof Mersi je naložio kopanje kanala, regulisanje reka, izgradnju puteva i dr. Sve do kraja 19. veka zemlja je obrađivana primitivnim oruđem, a najčešće su bili uzgajani pšenica i kukuruz (Cerović, 1984). Naseljavanjem Nemaca, razvija se zemljoradnja i uvodi obaveza plodoreda. U naseljima su gajeni dudovi i svilene bube (Brusin, 1995). Krajem 19. veka, kada su veleposednici i otkupljivači proizvoda postali zainteresovaniji za intenzivniju poljoprivredu, više se ulaže u proizvodnju i razvoj poljoprivredne mehanizacije. Povećanje prinosa uslovilo je potrebu za podizanjem suvača (mlin na konjski pogon) i vetrenjača (Grošin, 2009) što je imalo značajnu ulogu u privrednom razvoju. Međutim, ovakva situacija, kao i zakon (iz 1882.) kojim je omogućen otkup ranije dobijene zemlje u distriktu, dovodi do naglog ekonomskog i socijalnog raslojavanja stanovništva. Navedene okolnosti uticale su i na sektor stočarstva, zahvaljujući postojanju prostranih pašnjaka u okruženju oba naselja. Moćni pojedinci otkupili su velike površine koje su ranije uzimala u zakup udruženja stočara (Cerović, 1984).
Ovakvu situaciju nisu promenile ni agrarne reforme posle prvog svetskog rata (Varadinac, 2001).
Sredinom 19. veka intenziviran je i razvoj industrije u ovom delu Banata, što je u periodu 1881.-1883. godine uslovilo izgradnju železničke pruge. Početkom 20. veka, ekonomskom razvoju doprinele su i ciglane. Prva je podignuta 1900. a druga 1911. godine (Cerović, 1984). Veliki doprinos ekonomskom prosperitetu naselja dao je i razvoj brojnih zanatskih delatnosti. Ipak, nezavisno od razvoja drugih delatnosti, privreda u naseljima Melenci i Kumane do današnjeg dana je dominantno poljoprivrednog karaktera.
Privredne delatnosti u naseljima
Kumane
Razvoj delatnosti u naselju: Tokom prve agrarne reforme, u Kraljevini SHS, razorane su ledine na Parlogu da bi bezemljaši dobili posede (najčešće su bile u pitanju slatine) koje su ubrzo prodali, jer nisu bili u mogućnosti da ih obrađuju. Ni industrijalizacija sa daljom urbanizacijom (izgradnja savremenih stambenih, medicinskih, kulturnih, obrazovnih, ugostiteljskih i trgovinskih objekata) kao ni infrastrukturno opremanje naselja (modernizacija elektrodistributivne, vodovodne i telefonske mreže, asfaltiranje ulica i postavljanje trotoara od cigala), nisu doprineli bitnom poboljšanju materijalne situacije većine Kumančana (Varadinac, 2010). Stanovnici Kumana počeli su da se iseljavaju u gradove, tražeći posao (Brusin, 1991).
Izgradnjom fabrike „Biser“, silosa, klanice, kao i boljom organizacijom mašinskog parka, radionice i ostalih pogona PIK „Servo Mihalj“ u Kumanu, lokalnom stanovništvu omogućeno je da se zaposle u selu. Osim navedenog, određeni procenat meštana zaposlen je u trgovinama i ugostiteljskim objektima. Uspon ovčarstva, kojim su se Kumančani oduvek bavili, omogućuje mnogima da, uz obradu zemlje, obezbede sebi i porodici sigurnu egzistenciju. Ovi činioci, kao i sve teži uslovi nastanjivanja i življenja u gradovima, usporili su iseljavanje kumanskog stanovništva (Brusin, 1991).
U to vreme, struktura stanovništva prema aktivnosti i delatnosti imala je slična obeležja kao i u ostalim seoskim naseljima opštine. Od ukupnog broja stanovnika, oko 35% činilo je radno aktivno stanovništvo. Dve trećine stanovništva izdržavalo se od poljoprivrede, a jedna trećina od ostalih delatnosti (građevinarstvo, saobraćaj, trgovina i ugostiteljstvo, prosveta i kultura, zdravstvo, komunalne i druge delatnosti) (Bajić, 1981).
Postojeće delatnosti u naselju: Hemijska industrija BISER A.D. Kumane, čija je osnovna delatnost proizvodnja kućne hemije, kozmetičkih sredstava, kao i proizvodnja industrijske hemije, danas funkcioniše diskontinualno, sa izuzetno smanjenim obimom proizvodnje (do 3% ukupnog kapaciteta). Nosilac poljoprivredne proizvodnje, pored manjih privatnih poseda, (gajenje leguminoza, uljarica i žita, osim pirinča) je i poljoprivredno dobro "Jedinstvo" D.O.O. Ekonomija na jugozapadnom delu Kumana sadrži hangare za čuvanje poljoprivrednih proizvoda i benzinsku pumpu za potrebe poljoprivrednih radova. U građevinskoj zoni nalazi se i mlin sa silosima, koji je u funkciji. Ekonomija severno od Kumana, na kojoj su izgrađena tri pomoćna objekta, pretežno je van funkcije. Ostali privredni objekti su duži niz godina van funkcije.
Melenci
Razvoj delatnosti u naselju: Prva suvača u Melencima bila je podignuta još 1790. godine, a do 1841. bilo ih je pet. Njih su ubrzo smenile vetrenjače, za koje postoje navodi da ih je (počev od 1820. godine) bilo ukupno sedam (Bošnjak, 2001). Suvače i vetrenjače je 1910. godine zamenio prvi parni mlin (Cerović, 1984). Posle prvog svetskog rata pojavile su se i vršalice na paru.
U to vreme, veliku ulogu u razvoju imalo je i stočarstvo, posebno ovčarstvo. Tokom 1910. godine, u posedu lokalnog stanovništva registrovane su 10563 ovce, 2565 konja i 2047 grla stoke. Privrednom usponu doprineli su i vašari, organizovani tri puta godišnje: 1. juna, 20. septembra i 8. novembra (Cerović, 1984). Naselje je početkom 19. veka imalo gostionice, mesaru, stolara, obućara i sl (Grošin, 2009), a početkom 20. veka (1910. godine) registrovano je 321 zanatlija (Cerović, 1984).
Turistička delatnost najintenzivnije se razvijala nakon uspostavljanja železničkog saobraćaja. Na relaciji železnička stanica-Banja Rusanda saobraćao je autobus prevozeći turiste prispele iz raznih krajeva Srbije i okruženja.
Najveći broj stanovnika bavi se poljoprivredom. Ostatak je zaposlen u industriji, kulturno-socijalnim delatnostima, turizmu, ugostiteljstvu. Razvoj banjskog turizma i ugostiteljstva svakako je bitno uticao na profesionalnu strukturu stanovništva.
Postojeće delatnosti u naselju: U Melencima nisu izgrađeni veći industrijski kompleksi, a manje prerađivačke delatnosti zasnivaju se na korišćenju poljoprivrednih proizvoda. Pored privatnih poseda, nosilac poljoprivredne proizvodnje (gajenje leguminoza, uljarica i žita, osim pirinča) je i A.D. "Agrovet".
Prvobitni Z.D.D. "Agrovet" nastao je udruživanjem društava “Zemljoradnička zadruga” Melenci i LD “Medivet” Zrenjanin. Kasnije, društvu se pripojilo poljoprivredno preduzeće “Bora Mikin” i ugostiteljsko preduzeće “Rusanda” Melenci. Prodajom preduzeća 2005. godine, delatnost se usmerava na ratarsku poljoprivrednu proizvodnju, sušenje i skladištenje ratarskih kultura, organizovanje poljoprivredne proizvodnje, otkup poljoprivrednih proizvoda i na pružanje ugostiteljskih usluga. Preduzeće „Agroglobe“ vrši otkup i skladištenje uljarica i žitarica u silosima i podnim magacinima (u magacinskim prostorima skladišti se repromaterijal za poljoprivrednu proizvodnju: pesticidi, seme i mineralno đubrivo). U naselju se nalazi i preduzeće „NeoPak“ d.o.o. (osnovna delatnost zasniva se na sušenju i pakovanju lekovitog bilja, voća i povrća), kao i druga preduzeća, čije su delatnosti pretežno uslužnog karaktera. Takođe postoji i mlin, koji pripada preduzeću „Žitoprodukt“ iz Zrenjanina.
Van građevinskog područja nalaze se dve ciglane, koje su u funkciji. Eksploatacijom peska (sa lokaliteta „Peskara“ u zaštitnoj zoni), kao i prodajom ove mineralne sirovine se bavi „Kuntaš“ d.o.o. Lokalno stanovništvo takođe koristi pesak i šljunak sa ovog lokaliteta.
Poljoprivredne delatnosti
Uzgoj ratarskih proizvoda pretežno se odvija na zemljištu tipa černozem (varijeteti: karbonatni i alkalizovan) (Vasin i sar, 2011). Obradive površine najčešće su zasejane kukuruzom i žitaricama, manje industrijskim biljem. Na delu peščane grede između Male i Velike Rusande koji je bliži naselju Melenci (a čini ga prostor sa nadmorskom visinom od oko 78 m.n.v. do preko 80 m.n.v.), uzgaja se vinova loza, kukuruz, žitarice, voće, povrće, i dr. Na navedenom prostoru takođe postoji više desetina vinogradarskih kućica i vikendica. Padina od lokalnog puta prema Velikoj Rusandi, pretežno je prekrivena monokulturama. Na delu bližem Melencima dominiraju vinogradi (Slika 83b) a prostor prema naselju Kumane pretežno je zasejan kukuruzom i žitaricama. Na najvećem delu padine od lokalnog puta prema Maloj Rusandi registrovana je kombinacija vinova loze, voće i povrća (Slika 83a), a deo bliži pašnjacima zasejan je kukuruzom i žitaricama.
Pašnjaci i utrine pretežno se koriste za senokos i napasanje stoke. Stočni fond je iz godine u godinu u opadanju, međutim, nomadski način uzgajanja stoke je ponovo u porastu. Atar oba naselja obiluje dobrim pašnjacima, tako da se na zaštićenom prostoru odvija napasanje pretežno goveda i ovaca, a na istočnom delu naselja Melenci nalaze se guske.
Eksploatacija nafte i gasa u ataru naselja
Naftno polje „Rusanda“ sastoji se od tri zasebna ležišne celine. Nalazišta sa gazolinom i ugljen-dioksidom postoje na više lokacija, sa ograničenim količinama.
Prema literaturi (Hadži-Vuković i Terzin u: Đaković i sar, 1994), pojavljuju se na dubinama između 2500 i 2800 m, osim ležišta ugljovodoničnih gasova koji se na citiranom području nalaze znatno pliće, uglavnom na dubinama između 700 i 1000 metara. Prema usmenom saopštenju (Marinović Đorđe), nafta na ovom području je kvalitetna i pripada tipu tzv. „lake nafte“, manjeg koef. gustine (0,82-0,84). Količine ugljen-dioksida u ležištima kreću se 5-53%, sa tragovima (17 ppm) H2S u rastvorenom gasu (50 ppm u ležištu 1) i azota. Na razmatranom području, najveće registrovane količine ugljen-dioksida u jednom od ležišta (u blizini sabirne stanice) iznose oko 52%. Na predmetnom prostoru nalaze se i dve neaktivne istražne bušotine (K1 i K2). U navedenim ležištima bilo je pojava nafte vrlo velike gustine (koef. gustine oko 0,95), bez proizvodnih kapaciteta. Gasna polja „Melenci“ i „Rusanda-plitko“ površine uslovno oko 1 km2, nalaze se na dubinama od oko 800 metara i pripadaju grupi ležišta manjih razmera.
U objektima Sabirne naftno-gasne stanice “Rusanda” vrši se sabiranje, separacija i otprema tečne i gasovite faze proizvodnih naftnih i gasnih bušotina.
Posle separacije, tečna faza se usmerava u skladišne rezervoare, a potom se naftovodom otprema na dalju pripremu. Izdvojeni gas na niskom pritisku se posle dodatne pripreme u otkapljivaču gasa koristi za sopstvenu potrošnju na objektima.
Preostala količina rastvorenog (kaptažnog) gasa koja se dobija separacijom na niskom pritisku, ispušta se u atmosferu preko baklje koja je visine 18 metara. Vrh baklje je izveden sa konvergentnim mlaznikom, kako bi se izvršilo što bolje namešavanje separiranog gasa i vazduha i na taj način smanjila koncentracija izduvanog ugljen dioksida na najmanju moguću meru. Prirodan (slobodan) gas iz gasnih bušotina, kao i rastvoreni gas iz naftnih bušotina koji se izdvaja separacijom na visokom pritisku, posle procesa dehidracije apsorpcijom se usmerava u gasovod visokog pritiska, kojim se transportuje do MG01, a zatim u Rafineriju gasa u Elemir.
