Nedaleko od varošice Novi Bečej u Banatu, tačno između Taraša i Kumana, na levoj obali Tise, nalazi se lesni plato elipsoidnog oblika, koji je vekovima poznat pod nazivima Borđoš, Burduš ili Bordioš, često spominjan i kao Borjaška pusta koja je pripadala imanju Lazara Dunđerskog.
U nekadašnjem mađarskom naselјu Burdaš, tada praznom i opustošenom, dr Jene Sentklarai, mađarski arheolog i sveštenik u Novom Bečeju, otkrio je 1875. godine praistorijsko zemlјano uzvišenje staro nekoliko hilјada godina.
Prva arheološka iskopavanja izvršena su u periodu 1894-1895. pod rukovodstvom arheologa Endrea Orosa i Ištvana Berkesija iz Temišvarskog muzeja. Preliminarni rezultati otkrili su veliči- nu naselјa iz mlađeg kamenog doba (neolit), deblјinu kulturnog sloja (2 m), kao i predmete iz svakodnevnog života. Iskopavanja su nastavlјena 1903. i 1904. godine. Osim naselјa iz perioda kasnog neolita, nekoliko stotina metara dalјe, konstatovano je postojanje naselјa iz bronzanog doba. Prilikom presecanja Tise 1895. godine kod Borđoša, manjim delom prokopano je praistorijsko uzvišenje. Tada je otkrivena ostava sa 38 bronzanih predmeta, poznatija kao Borđoška ostava. Kasnije su otkrivene još dve.
Sve do 1918. godine, otkrića sa Borđoša smeštana su u dva najveća regionalna muzeja u Temišvaru i Segedinu, a kasnije su, nalazi sa terena su završavali u Narodnom muzeju u Beogradu, Muzeju Vojvodine u Novom Sadu i Narodnom muzeju u Zrenjaninu.
U poslednjih dvadeset godina, za afirmaciju arheološkog lokaliteta Borđoš posebnu zahvalnost dugujemo arheologu-amateru, inženjeru joci Bakalovu iz Zrenjanina. Nјegovi izuzetni nalazi, kao što je vaga, dostigli su svetsku naučnu slavu, a ni ostali nisu manje značajni - ralo i harpun.
Posle duge pauze, arheolozi Muzeja Vojvodine i arheolozi Instituta za praistoriju i protoistoriju Univerziteta u Kilu (SR Nemačka) pokazali su interesovanje za savremeno, multidisciplinarno naučno istraživanje Borđoša.
U martu 2014. godine na zemlјanom uzvišenju na platou Borđoš urađena je manja geomagnetna prospekcija, sistematsko sakuplјanje površinskih nalaza, kao i geomorfološko bušenje, radi utvrđivanja deblјine i starosti kulturnih slojeva metodom datovanja pomoću radioaktivnog uglјenika. Rezultati su pokazali postojanje velikog neolitskog naselјa sa kućama, zaštićenog širokim kružnim odbrambenim rovom.
Najzad, 120 godina od poslednjeg iskopavanja na Borđošu, u septembru 2014. godine, nemačko-srpski međunarodni tim arheologa započeo je iskopavanje kasnoneolitskog nalazišta.
Pre 7.000 godina u naselјu Borđoš lјudi su živeli sedelačkim načinom života. Kuće su bile napravlјene od zemlјe i drveta. Bavili su se zemlјoradnjom. Na njihovoj njivi mogla su se naći jednozrna I dvozrna pšenica, ječam, lan, grašak i sočivo. Uzgajali su stoku, najviše goveda, koze, ovce, a imali su i pse. Lov na divlјač i dalјe je bio važan izvor egzistencije, na šta ukazuju otkrivena oruđa za lov, kao i ostaci životinjskih kostiju. Pored ribe jeli su i školјke. Hranu su čuvali u kući, u velikim pitosima i loncima. Za kuvanje su koristili grubo, ručno rađene posude, koje su mogle da podnesu vatru. Primerci njihove luksuzne keramike veoma su dekorativni i prepoznatlјivi u praistoriji celog regiona i pripisuju se nosiocima Potiske kulturne grupe.
Posude i pehari na nozi, bogato ukrašeni urezivanjem geometrijskih motiva (imitacija tekstila), reprezentativni su primerci potiske keramike. Osim posuda, svoju veštinu i poznavanje lјudske figure, pokazali su i na antropomorfnoj plastici (sedeća mala figurina). Sedeća statueta sa posudom jedno je od unikatnih dela sjajnog praistorijskog majstora. Trgovina i razmena robe bila je tada veoma razvijena grana privrede. Na to upućuju razni predmeti koji su nađeni u naselјu, a potiču sa Mediterana (spondilus narukvice), sa severa (opsidijan, radiolarit) i istoka (balkanski kremen).
U praistoriji, Borđoš je još jednom doživeo svoj uspon - tokom kasnog bronzanog doba (1.400 godina pre nove ere). Bogati slučajni nalazi, poput vage, rala i tri ostave, potvrđuju kvalitet života njegovih stanovnika. Velike klimatske promene koje su se dogodile u to vreme, naterale su lјude da zakopaju svoje blago i krenu u seobe, tražeći spas.
Jedno duže vreme na Borđošu je bilo tiho. Tek u srednjem veku dolaze novi stanovnici.
Uzbudlјiva arheološka istraživanja Borđoša prati još jedna priča u kojoj značajnu ulogu ima lokalna vlast u Novom Bečeju. Od samog početka istraživanja u 2014. godini, međunarodna arheološka ekipa je imala svesrdnu podršku, ali i pomoć Opštine Novi Bečej. Ova saradnja prevazilazi okvire „primera dobre prakse". Na predstavnike lokalne vlasti u Novom Bečeju ne gledamo kao saradnike, već kao deo arheološke ekipe. Da bi se odužili građanima Novog Bečeja, međunarodna ekipa istraživača na Borđošu je u decembru 2015, u saradnji sa Mesnom zajednicom i Domom kulture Novi Bečej, priredila multimedijalnu izložbu o lokalitetu Borđoš, na kojoj su prikazani originalni predmeti pronađeni tokom arheoloških iskopavanja u prethodne dve kampanje, ali i kopije predmeta koji potiču sa Borđoša, a koje su pronađene ranijih godina. Svečano otvaranje izložbe je pratio praistorijski ketering - služene su poslastice iz vremena od pre 7.000 godina. U avgustu 2016. godine nastavlјena su istraživanja na Borđošu. I ovog puta arheološka ekipa je imala logističku podršku varošice iz srednjeg Banata.
