Zgrada i kapela porodice Pulai (Pulay)

Svima nama Novobečejcima je dobro znana prelepa spratna zgrada sa ajnfort ulazom na glavnoj ulici, između Osnovne škole Miloje Čiplić i porodične kuće braće Sakač. Sada se u prizemlju te zgrade, levo od ulaza lokal (bivši kafić Trokadero), a sa desne strane je sedište Turističke organizacije opštine Novi Bečej.

Na spratu iznad lokala su kancelarije Mesne zajednice, dok su iznad Turističke organizacije prostorije Direkcije za planiranje, izgradnju, uređenje naselja i zaštite životne sredine. Ova zgrada je poznata našim sugrađanima kao Pulaijeva kuća. Kuću je izgradila porodica Pulai (Pulay), bogati zemljoposednici poreklom iz Transilvanije (Erdély), sredinom 19. veka. Njihova imovina, kuće, obradivo zemljište, livade, pašnjaci i šume nalazile su se u tom delu Ugarske, a samo jedan manji deo u Novom Bečeju. Krajem 19. i početkom 20. veka u kući su stanovali Pulay Roman sa suprugom Oberbigler (Oberbiegler) Amalijom, ćerkama Amalijom i Editom. Devojke su se školovale u Turskobečejskoj Narodnoj školi. Starija, Amalija¹ je po otvaranju pomoćne bolnice (Lazareta) 1914. godine, bila negovateljica dobrovoljka. Posle smrti oca Romana, i majke Amalije i nakon završetka Velikog rata, Edita napušta Novi Bečej, a Amalija se udaje za Veliček Stanislava i ostaje u velikoj kući. Porodica Pulai je bila donator raznih kulturnih i humanitarnih akcija, gospođa Pulai Romana je bila jedna od osnivača crvenog krsta u Turskom Bečeju i donirala je i dva vitraž prozora na rimokatiličkoj crkvi u našem gradu.

Vredna je pomena i izgradnja kapele na rimokatoličkom groblju 1861. godine, koja je posvećena Svetoj Katarini. Ona je bila namenjena da bude kosturnica poridice Pulai, međutim u njoj niko nije sahranjen. Na kamenoj ploči, koja se nalazi na spoljašnjem zidu zadnjeg dela kapele, uklesana su na nemačkom jeziku imena graditelja, Daniela Kresmana i Emeriha Pulaija.

Kapela je jednobrodna građevina skladnih proporcija, koncipirana u duhu gotike sa zvonikom nad ulazom i polukružnom apsidom na suprotnom kraju. Fasade su ukrašene nišama i lezenama. Iznad ulaza je scena Raspeća, a dve plitke niše sa krstovima dopunjuju dekoraciju pročelja. Unutrašnji prostor je podeljen na dva traveja i oltarski prostor prelomljenim lucima koji počivaju na konzolama i pilistrim².

Po pripovedanju naših vremešnih meštana, Janoša Harče (Harcsa János), Eržebet Santo (Szántó Erzsébet) i Margite Bito (Bitó Margit) dolazimo do saznanje da se prvobitna slika Svete Katarina nalazila u kapeli sve do početka pedesetih godina 20. veka. Tih godina o kapeli niko nije vodio računa i zub vremen je ostavio svoje vidljive tragove. Pored toga u nekoliko navrata je bila i provaljena, tako da se vrata kapele nisu mogla ni zatvarati. Često je bila opljačkana. Janoš, Eržebet i Margita su potvrdili da slika Svete Katarine od 1960. godine više nije viđena na svom mestu u kapeli. Po Janošu Harči, u tom periodu, slika Svete Katerine je preneta u crkvu Svete Klare kako bi bila sačuvana. Međutim, i odavde joj se gubi svaki trag. Pošto dugi niz godina kapela nije bila održavana, pretila je opasnost od urušavanja. Na inicijativu sveštenika Kovač Mihalja (1926-2011) i Šoti Janoša, a uz dozvolu naslednika, kapela je obnovljena 2000. godine. Treba istaći da je veliku ulogu oko organizacije i prikupljanja sredstava za adaptaciju odigrao višegodišnji opštinski funkcioner i društveno-politički radnik, Bordaš Đerđ. Sredstva su dobivena, pored vernika i rimokatoličke crkve, od privatnih preduzeća i drštvenih organizacija. Projekt za obnovu kapele izradio je projektni biro Fabijan Andraša, koji je ujedno vršio i nadzor radova.

Unutrašnjost kapele je sa skromnim mobilijarom i vrlo lepo izgleda. Nasuprot ulaznih vrata nalazi se oltar iznad kojeg, sada dominira velika slika krunisanje Device Marije. Ona je preneta iz crkve Svete Klare (a nalazila se na balkonu kod hora) po završetku renoviranja kapele. Druga vredna slika predstavlja Svetog Antuna iz Padove. Sa leve i desne strane unutrašnjosti smeštene su nove klupe, poštu su prvobitne također nestale. U tornju kapele se nalazi zvono koje je doneto iz novobečejske rimokatoločke crkve Svete Klare, a sada se koristi prilikom sahrana rimokatoličkih vernika. Od obnove kapele pa do današnjih dana vernici rimokatoličke crkve redovno, i to datumima koji su crvenim slovima naznačeni u rimokatoličkom kalendaru, unose cveće u kapelu i molitvom i pevanjem obeležavaju te svetkovine.

¹ Pulai Amalija ili kako su je meštani zvali, Tetka Lilika (Lili néni) imala je troje dece, Veliček Pubiku, Andraša i Kitiku (Kitti). Kitika se sa sinovima Palikom i Endretom sedamdesetih godina 20. veka preselila iz Rumunije u Zapadnu Nemačku. Početkom 21. veka, država Rumunija im je tokom restitucije vratila veliki deo imanja i ostale nekretnine. Pulay Amalija rođena je u Turskom Bečeju 17.02.1898. godine. Poslednje dane svog života je provela pored ćerke Kitike u Zapadnoj Nemačku.

² S. Bakić, Graditeljsko nasleđe na teritoriji opštine Novi Bečej, Građa za proučavanje spomenika kulture Vojvodine XX. Novi Sad 1999, 9-54; Dokumentacija Pokrajinskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture Novi Sad.