Naši poslovni ljudi su putem svojih kontakata sa partnerima iz većih gradova brzo uočili reklamni značaj memorandum računa i jednostavno su po njihovom ugledu i sami počeli primenjivati tu novotariju. Računi sa memorandumom novobečejskih trgovaca, advokata, štedionica, manjih fabrika i raznih zanatlija javljaju se pri kraju 19. veka. U početku su oni štampani u većim gradovima južne Ugarske, u Velikom Bečkereku, Velikoj Kikindi, Starom Bečeju, a neki i u Budimpešti. Otvaranjem filijale štamparije Jovana Radaka u Novom Bečeju, koju ubrzo preuzima Giga Jovanović, i štamparije Branka Pecarskog u Vranjevu, računi sa memorandumom će se uglavnom štampati u pomenutim lokalnim štamparijama.
Na memorandumu su obično bili istaknuti ime i prezime vlasnika firme, usluge koje vrši, koju robu nudi, adresa, naziv i broj računa banke na koji bi kupci mogli uplatiti odgovarajući iznos za kupljenu robu ili usluge. Na nekim memorandum računima naznačen je i telefonski broj vlasnika firme, koji je u to vreme bio, verovali ili ne, jednocifren ili dvocifren. Kako je u Novom Bečeju živelo mešovito stanovništvo Srba, Mađara i Nemaca tako su i pojedini memorandum računi bili ispisani, po slobodnom nahođenju vlasnika firmi, nekim od tih jezika.
Štamparija Gige Jovanovića je imala neverovatan broj različitih memorandum računa, vrlo lepo dekorisanih i kolorisanih. Gigina štamparija je do kraja Prvog svetskog rata koristila memorandum račune na dva jezika, posebno mađarske i posebno srpske. Između dva svetska rata korišćeni su računi samo sa srpskim natpisom, dok su za vreme okupacije od 1941. do 1944. godine, pored memorandum računa ispisanih na srpskom jeziku, upotrebljavani i oni ispisani na nemačkom jeziku. Parna ciglana Braće Bon (Bohn) takođe je imala vrlo lep memorandum na svojim računima, u smeđoj i plavoj boji, koji su štampani sa natpisom na srpskom, mađarskom ili nemačkom jeziku. Memorandum računi advokata u većini slučajeva su štampani dvojezično, na jednom obrascu, ili posebno, na odvojenim obrascima. Štedionice su se takođe trudile da svojim klijentima izađu u susret, pa su koristile dvojezične memorandum račune, kao i trgovci i zanatlije. Ovi memorandum računi, kao i većina dekorativnih, štampani su na formatu A4, dok su na formatu A5 štampani manje atraktivni računi.
Na kraju, ali ne i na poslednjem mestu, treba istaći ono što je možda najvažnije za nas Novobečejce i Vranjevčane: da ovi memorandum računi predstavljaju slikoviti prikaz o brojnosti i raznolikosti naših trgovaca, zanatlija i privrednika.
Nastanak računa i računa sa memorandumom
To da su danas trgovci dužni da za svaki kupljeni artikal ili proizvod ispostave račun, sasvim je normalno, na to smo se navikli. Verovatno se nikada nismo ni zapitali od kada se koriste računi i kada su postali nezamenjiva potreba i obaveza raznih kupoprodaja i transakcija. Pa da počnemo redom.
Prema nekim zabeleškama još pre 5000 godina Sumeri su u Mesopotamiji postavili temelje knjigovodstva, prilikom čega se pojavila potreba za korišćenjem računa. Čudno nam je i da zamislimo račun ispisan klinastim pismom na glinenoj ploči. Taj način ispisivanja, srećom, nije dugo trajao jer su Egipćani 3000 godina pre Hrista uveli koncept „dugujeˮ i „potražujeˮ te su ispisivanja vršili na rolni od papirusa. U 5. veku Rimljani su za transport robe koristili dokumenta u vidu sprovodnih listova, što je ujedno služilo i kao račun.
Prvi zvanični trgovački račun potiče od Hanza saveza, iz 12. veka. Trgovac tkaninama je rimskim brojevima ispostavio račun na rolni pergamenta. U 15. veku se susrećemo sa računima britanskih trgovaca u njihovim kolonijama. Prvu uredbu koja u osnovi menja upotrebu računa doneli su Prusi u 18. veku, a Nemci u 19. veku. Po već postojećim propisima svaki trgovac, zanatlija ili manufaktura bili su u obavezi da ispostave godišnji izveštaj nadležnim vlastima. Kako bi mogli da pravdaju svoja primanja i izdatke, bili su dužni da to potkrepe računima. Tako je počelo sa masovnim izdavanjem računa za klijente i kupce. Na računima iz tog vremena se mogu uočiti naznake onoga što se koristi i na današnjim računima kao memorandum, preteča današnjih logoa firmi, kao i razne primedbe. Nisu za zanemarivanje bili ni sam izgled i kolorit računa, sa raznim grafičkim elementima. Trgovci, advokati i preduzetnici su uvideli i prepoznali da jedan tako dekorisan, kvalitetno odštampan, sada već memorandum račun umnogome uliva poverenje u krugovima kupaca.
Zlatno doba memorandum računa je nastupilo oko sredine 19. veka i trajalo je punih sto godina. Nažalost, posle pedesetih godina 20. veka računi su poprimili jednostavniju formu i samim tim izgubili svoju atraktivnost. Početkom 21. veka, pojavljivanjem prodaje preko interneta, u upotrebu ulaze novi, takozvani e-računi. Sada se računi ponovo obogaćuju memorandumom i grafičkim logom firme kako bi, vešto dizajnirani, skrenuli pažnju kupaca.
